I. Tiểu dẫn

- Chu Mạnh Trinh (1862 - 1905) tự Cán Thần, hiệu Trúc Vân, quê ở Phú Thị, Mễ Sở, Đông Yên, Khoái Châu (nay là huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên).

- Bài ca phong cảnh Hương Sơn (Hương Sơn phong cảnh ca) thuộc thể loại hát nói, được tác giả sáng tác khi tham gia trùng tu chùa Thiên Trù trong quần thể Hương Sơn.

- Hương Sơn (chùa Hương) là quần thể và thắng cảnh ở huyện Mĩ Đức, Hà Nội, lễ hội chùa Hương diễn ra từ tháng giêng đến tháng ba âm lịch hàng năm.

II. Văn bản (SGK)

1. Không khí tâm linh của Hương Sơn

- “Bầu trời cảnh Bụt” là ao ước của bao người trong đó có nhà thơ, cảnh vật hiện ra là cảnh của thiên nhiên và cũng là cảnh tôn giáo. Lòng ngưỡng mộ Phật cộng với cảm nhận tinh tế của một nhà thơ, Chu Mạnh Trinh đã bật lên câu hỏi “Đệ nhất động hỏi là đây có phải?"

- Giọng thơ khoan thai, nhẹ nhàng như ru, như mời mọc. Tâm hồn thi sĩ bâng khuâng, bảng lảng trong không khí tĩnh tại của tâm linh mà vẫn tỉnh táo. Con người đến nơi này như rũ sạch mọi thứ phàm tục. Bốn câu đầu tạo cảm xúc cho bài hát nói.

- Cảnh vật trong bài hát nói mang màu sắc tôn giáo (đạo Phật) với tấm lòng ngưỡng mộ trang nghiêm, gắn kết tình yêu thiên nhiên của nhà thơ, với những cảnh “thỏ thẻ rừng mai”, “lững lờ khe Yến”, “lồng bóng nguyệt”, “uốn thang mây”. Sự hòa quyện giữa cảm hứng tôn giáo trang nghiêm với lòng yêu quê hương đất nước tạo ra sự thanh cao, tinh khiết, lâng lâng của hồn người. Cảm hứng tôn giáo không phái là sự mê tín dị đoan mà là một nhu cầu tinh thần mang tính người của một bút pháp tài hoa.

2. Cảm giác của khách vãn cảnh Hương Sơn

 “Vẳng bên tai một tiếng chày kình,

Khách tang hải giật mình trong giấc mộng”.

- Du khách từ thế giới đầy biến động dường như cũng bừng ngộ, nhập vào làm một với cảnh Bụt chốn này. Tất cả đều cởi bỏ mọi phiền luỵ của trần gian để hòa nhập vào không khí linh thiêng nơi chốn Phật.

- Tại khoảnh khắc ấy, cả chim, cá và người dường như thoát tục, sinh khí Hương Sơn vô hình nhưng hiện hữu trong tất cả, hòa tan trong tất cả.

3. Nghệ thuật tả cảnh

- Cách miêu tả của nhà thơ làm cho cảnh vật trở nên có hồn, phảng phất không khí thần tiên, xa lánh với cõi trần đầy bụi bặm, làm cho bức tranh Hương Sơn nên thơ, nên hoạ:

“Nhác trông lên … gấm dệt”.

- Những câu thơ trong sáng, là sản phẩm của cảm hứng thẩm mĩ cao độ, lòng yêu cái đẹp đã gắn liền với lòng yêu quê hương đất nước.